بر پایی جهان آخرت تنها به زنده شدن مجدد انسان ها نیست بلکه اساسا نظام این جهان، دگرگون می شود و جهان دیگری با ویژگی های دیگری بر پا می شود ، جهانی که برای ما قابل پیش بینی نیست و طبعا شناخت دقیقی هم از ویژگی های آن نمی توانیم داشته باشیم و آن گاه همه انسانها از آغاز تا پایان خلقت با هم زنده می شوند و به نتایج اعمالشان می رسند و جاودانه در نعمت یا عذاب می مانند .[1]

یکی از تصاویری که خداوند در قرآن از قیامت برای بشریت بیان می کند چگونگی آغاز قیامت است ، خداوندمتعال در هر جای قرآن که از قیامت سخن به میان آورده ، آن را به گونه ای بیان کرده که انسان با شنیدن آن آیات هول و هراس وجودش را فرا می گیرد . نشانه های قیامت نیز در قرآن بیان شده است و می توان آنها را به سه بخش تقسیم کرد . بخش اول حوادث مهم که قبل از پایان دنیا رخ می دهد، بخش دوم حوادث وحشتناک در آستانه پایان دنیا است و بخش سوم حوادث شروع قیامت می باشد، حوادث مهم که قبل از پایان دنیا رخ می دهد نشان دهنده این است که قیامت نزدیک است ، برخی مفسران معتقدند این حوادث تحقق یافته است و قیامت نزدیک شده است، از جمله این حوادث شق القمر است که معجزه پیامبر اسلام (ص) می باشد که در مکه اتفاق افتاد و بعث پیامبر (ص) هم نشانه دیگر است ، چرا که پیامبر (ص) آخرین پیامبر است که فرستاده شده و نشانه دیگر قبل از پایان یافتن دنیا ، آشکار شدن دود غلیظ در آسمان است که طبق آیه 10 سوره دخان نشانه نزدیک شدن قیامت است.

در روایت آمده است که حضرت علی (ع) از پیامبر (ص) ، نقل کرد که فرمود:

«ده حادثه است که قطعا پیش از قیامت رخ می دهد : 1-خروج سفیانی.2-خروج دجّال. 3- برخاستن دودها.4- بروز حشرات.5 خروج حضرت قائم (عج) .6- طلوع خورشید از جانب مغرب 7- نزول عیسی (ع) از آسمان به زمین 8- فرو رفتگی عظیم در مشرق 9- فرو رفتگی در سر زمین جزیره العرب . 10- آتشی که از قعر عدن زبانه می کشد و مردم را به سوی محشر سوق می دهد .[2]»

اما حوادثی که در پایان جهان واقع می شود، حوادث بسیار هولناک و وحشتناکی است که منظومه شمسی را دگرگون می کند و زمین دیگری پدید می آید که در آن روز و شب هر کدام به اندازه سه ماه یا شش ماه است.

در روز قیامت ما در کره ای قرار می گیریم که طول روز آن به اندازه هزار سال[3] یا پنجاه هزار سال است[4]. این اختلاف بین هزار سال و پنجاه هزار سال، شاید از این رو باشد که مطابق روایات ، قیامت دارای پنجاه موقف است و هر موقف آن به اندازه هزاران سال طول می کشد ، پس اولی طول مدت هر موقف است و دومی بیانگر طول مدت همه مواقف پنجاه گانه است. حوادثی که هم پایان جهان را اعلام می کند و هم آستانه قیامت را نشان می دهد عبارتند از : متلاشی شدن کوهها ، انفجار دریاها ، بروز زلزله های عظیم و ویرانگر ، تاریک شدن خورشیدوماه و ستارگان ، شکافتن کرات آسمانی . بعد از رخداد این حوادث بزرگ و عظیم بار دیگر خداوند متعال طرحی نوین در عالم هستی می ریزد و قیامت در این عالم نو بر پا می شود . قسم سوم حوادث شروع قیامت است که عبارتند از : تبدیل زمین به زمین دیگر ، زلزله های شدید که موجب شکافتن زمین و بیرون آمدن مردگان از قبر ها می شود ، دگر گونی سطح زمین و حشر و نشر انسان ها .

   این جاست که شیپور مرگ به صدا می آید و همه خلایق می میرند و بعد این شیپور دوباره به صدا در می آید مردگان همه زنده می شوند و روز رستاخیز آغاز می گردد و حکومت الهی ظاهر می شود و سبب ها و نسب ها منقطع می گردد و محکمه عدل الهی بر پا گشته و اعمال همه بندگان حاضر می گردد و نامه اعمال آنان توزیع می شود. در این دادگاه فرشتگان و پیامبران و برگزید گان خدا به عنوان شهود حضور دارند ، حتی دست و پا و پوست بدن ها گواهی می دهد و حساب همه مردم به دقت ، رسیدگی و با میزان الهی سنجیده می شود و بر اساس عدل و قسط درباره ایشان داوری می گردد و هر کس نتیجه سعی و کوشش خود را می یابد ، به نیکوکاران ده برابر پاداش داده می شود و هیچ کس بار دیگری را نمی کشد، اما کسانی که دیگران را گمراه کرده اند ، علاوه بر گناهان خودشان ، معادل گناهان گمراه شدگان را نیز به دوش می کشند (بدون اینکه از گناهان آنان کاسته شود ) هم چنین عوض و بدلی از کسی پذیرفته نمی شود ، شفاعت کسی مقبول نمی گردد ، مگر شفاعت کسانی که از طرف خدای متعال مأذون باشند و بر اساس معیار های مرضیّ خداشفاعت کنند ، سپس حکم الهی اعلام شده ، نیکوکاران و تبهکاران از یکدیگر جدا می شوند و مؤمنان روسفید و شاد و خندان به سوی بهشت و کافران ومنافقان رو سیاه و اندوهگین و با ذلت و خواری به سوی دوزخ روانه می گردند، همگی از روی دوزخ عبور می کنند در حالی که از چهره مؤمنان نور می تابد و راهشان را روشن می کند و کافران و منافقان در تاریکی به سر می برند.[5]

با تصویری که از قیامت در این چند صفحه برای ما روشن شد، می بینیم شنیدن و خواندن مطالب مربوط به قیامت واقعا تکان دهنده و هراسناک است ، چه رسد به اینکه انسان خود همه این ها را با چشم خود ببیند و حس کند، به درستی که در روزی که مادر، فرزند شیرده خود را فراموش می کند و پدر فرزندش را نمی شناسد چیزی جز اعمال نیک و عمل به دستورات حق به داد انسان نخواهد رسید ، پس باید از هم اکنون در فکر زاد و توشه برای این سفر پر خطر باشیم ، تا با روی سفید در مقابل حق تعالی و ائمه اطهار و پیامبران بایستیم و مورد شفاعت آنان قرار بگیریم و حق تعالی با فیض و رحمت خودش پرونده ما را امضاء کند.

قرآن کریم که از طرف خداوند متعال بر بندگانش فرستاده شده بر تحقق معاد تأکید می کند و آن را وعده حتمی و تخلف ناپذیر الهی می شمارد بدین ترتیب حجت رابر مردم تمام می کند . خداوند در قرآن بارهابر تحقق قیامت قسم یاد کرده و هشدار دادن به مردم ، نسبت به قیامت را از مهمترین وظیفه انبیاء دانسته است . اما اینکه قیامت کی رخ می دهد و زمانش چه موقع است؟ سخنی به میان نیامده است .

علم مختص خدا

در سوره لقمان آیه آخر ، به تناسب بخشی که در آیه قبل پیرامون روز رستاخیز به میان آمده ، سخن از علومی به میان می آورد که مخصوص پروردگار است ، می گوید: «آگاهی بر زمان قیام قیامت مخصوص خداست» و اوست که باران را نازل می کند و از تمام جزءیات نزول آن آگاه است و نیز اوست که از فرزندانی که در رحم مادران هستند آگاه است، و هیچ کس نمی داند فردا چه می کند و هیچ کس نمی داند در چه سرزمینی می میرد، خداوند عالم و آگاه است .

گویی مجموع این آیه پاسخ به سؤالی است که در زمینه قیامت مطرح می شود ، همان سؤالی که بارها مشرکان قریش از پیامبر (ص) کردند و گفتند: روز قیامت کی خواهد بود؟ قرآن در پاسخ آنان می گوید : هیچکس جز خدا از لحظه قیام قیامت آگاه نیست و طبق صریح آیات دیگر، خداوند این علم را از همه مخفی داشته است،سپس می گوید : نه تنها مسأله قیامت است که از شما پنهان است ، در زندگی روز مر? شما و در میان نزدیک ترین مسائل که با مرگ و حیاتتان سرو کار دارد مطالب فراوانی وجود دارد که شما از آن بیخبرید. زمان نزول قطرات حیات بخش باران که زندگی همه جانداران به آن بستگی دارد بر هیچ یک از شما آشکار نیست و تنها با حدس و گمان و تخمین از آن بحث می کنید، همچنین از زمان پیدایش شما در شکم مادر و خصوصیات جنین ، احدی آگاه نیست و نیز آینده نزدیک یعنی حوادث فردای شما و نیز محل مرگ و بدرود حیاتتان بر همه پوشیده است . شما که ا

 نیز در سوره نازعات آیه 42 و چند آیه بعدش در تعقیب مطالبی که درباره قیامت و سرنوشت، نیکان و بدان در آن روز، در آیات پیشین آمده ، در اینجا به سراغ همان سؤال همیشگی مشرکان و منکران معاد رفته ، می فرماید: «و از تو درباره قیامت می پرسند، که در چه زمانی واقع می شود؟ ».

قرآن در پاسخ این سؤال برای اینکه به این ها بفهماند که هیچ کس از لحظه وقوع قیامت با خبر نبوده و نخواهد بود .روی سخن را به پیامبر (ص) کرده ، می گوید: «تو را با یادآوری این سخن چه کار؟ » یعنی تاریخ وقوع قیامت حتی از تو پنهان است، چه رسد به دیگران ، این از آن علم غیبی است که از مختصات ذات پروردگار می باشد و احدی را به آن راهی نیست.

   پس از زمان وقوع قیامت هیچ کس حتی پیامبران و ائمه اطهار (ع) آگاه نیست و فقط خداوند متعال از زمان آن آگاه است و ما هر چه سعی و تلاش کنیم تا به این واقعیت و زمان آن پی ببریم، چون خداوند نمی خواهد بدانیم هیچ گاه به آن نخواهیم رسید. برای ما لازم است به این نکته توجه کنیم که قیامت نزدیک است و هر آن امکان وقوع آن وجود دارد . پس باید آماده باشیم و با یاد قیامت خود را مهیّای سفر کنیم.

علت کتمان زمان قیامت

تا اینجا از مطالب گذشته تا حدودی از قیامت مطلع شدیم و دانستیم که زمان وقوع قیامت به غیر از خداوند متعال از همگان ، حتی پیامبران و ائمه اطهار (ع) که برگزیدگان خداوند هستند پنهان است ، حال این سؤال مطرح می گردد و به ذهن خطور می کند که چرا خداوند زمان وقوع قیامت را از همه مخفی کرده است ، علّت کتمان آن چیست؟

   زمان قیامت بر همگان مکتوم است ، زیرا اثر تربیتی آن بدون کتمان ممکن نیست ، زیرا اگر آشکار شود و زمانش دور باشد ، غفلت، همگان را فرا می گیرد ، و اگر نزدیک باشد ، پرهیز از بدی ها به شکل اضطرار و دور از آزادی و اختیار در می آید . در حای که برای عمل جبری ارزشی نیست و این اختیار است که به اعمال انسان ارزش داده و آنها را ملکوتی می کند بنابراین وقتی فرشتگان به خلقت انسان اعتراض می کنند خداوند متعال می فرماید :«إنی أعلم ما لا تعلمون » من افقی را برای بشر می بینم که شما نمی بینید و آن اینکه با اختیار خود و با این که می توانست اعمال سوء را مرتکب شود، امّا پله های طاعت و ترقّی را طی کرده و به کمال مطلق می رسد، پس این اختیار با فرصتی که برای بشر فراهم شده است ، عرصه های امتحان و تکامل و رشد را در مقابل او قرار می دهد. همان طور که اشاره شد اگر زمان قیامت دور بود، بشریت با اطمینان به دور بودن قیامت به جنایت و فسق و فجور می پرداختند و گناهان فسق و فجور و جنایت خیلی زیاد روی کره زمین رواج می یافت. امّا خداوند متعال فرمود: «اقتربت الساعه » قیامت نزدیک است و با کلمات تکان دهنده و بیدارکننده ، دائما هشدار می دهد که بشر از اعمال خود و حساب و کتاب آن ها و روز قیامت غافل نباشد و پیوسته خود را آماده نماید.

   مثلا اگر معلمی شاگردان خود را آزاد و رها نماید یا زمان بسیار دور را برای امتحان مشخص نماید شاگردان او به فکر خواندن نمی افتند و با امروزو فردا کردن ، روز های خود را سپری می کنند، امّا اگر معلم دائما به آن ها گوشزد نماید که امتحان نزدیک است و خود را برای امتحان آماده کنید و پیوسته با تذکرات خود بیداری لازم را به آنها بدهد، شاگردانی درس خوان و مهیّای امتحان خواهد داشت . خداوند حکیم روز رستاخیز را برای مردم معین ننمود تا با دور بودنش گناهان و غفلت ها گریبان انسان ها را نگیرد و با نزدیک نبودنش فرق بین صالحان و فاجران مشخص شود. پس ما باید همیشه و در همه حال منتظر آمدن زمان قیامت باشیم و زادو توشه لازم را برای خود بیاندوزیم تا در آن روز بزرگ نادم و پشیمان نباشیم که چرا از فرصت های خود بهترین استفاده را نکردیم.

    قیامت با زلزله های عظیمی که در زمین و دریاها و کوهها ایجاد می شود، شروع می گردد، خورشید خاموش و ستارگان بی فروغ می شوند ،   یک شیپور برای مرگ عالم امکان و شیپور دیگری برای حیات و آغاز حساب رسی نواخته می شود . اوضاع طوری بیمناک می شود که مادر فرزند شیر ده خود را فراموش می کند و پدر از فرزند خود فرار می کند و دوست از دوست می گریزد و به حساب و کتاب ها به صورت دقیق می رسند و حتی به اندازه دانه خردلی اغماض نمی شود. «فمن یعمل مثقال ذرة خیرا یره و من یعمل مثقال ذرة شرا یره » یعنی «پس هر کس به قدر ذره ای کار نیک کرده باشد، پاداش آن را خواهد دید و هر کس به قدر ذره ای کار زشت مرتکب شده آن هم به کیفرش خواهد رسید ».

   به خاطر همین مسأله دقیق و عمیق امامان ما و بزرگان دین بسیار به یاد معاد می افتادند، بیدار می شدند و مردم را بیدار می کردند و از آن اثر تربیتی یاد معاد برای تربیت شاگردان خود بهره ها می بردند ، فلذا همانطور که اشاره شد زمان قیامت معلوم نیست و لکن خداوند متعال می فرماید :«اقتربت الساعة » ما انسان ها نیز باید به این کلام خداوند ارج نهیم، قیامت را نزدیک بدانیم و برای رضای خدا عمل نماییم که امیر المؤمنین علی (ع) فرمد : «طوبی فَمَن ذَکَرَ المعاد فَاستَکثَرَ مِنَ الزّاد » خوش به حال کسی که نسبت به معاد و قیامت غافل نشد و لحظه به لحظه زاد و توشه و راحله و عمل خود را فزونی داد.

خدایا ما را از آنانی که ندایشان می کنی و پاسخت می گویند و به آنان توجه می کنی و از جلال تو نعره می زنند و از آنانی که در پنهان با آنها راز می گویی و آنان آشکارا برای تو عمل می کنند ، قرار ده ، آمین.

.[1] امام هشتم علیه السّلام از پدر بزرگوارش حضرت موسى بن جعفر علیهما السّلام روایت کرده: مردى به امام صادق علیه السّلام عرض کرد صفت مرگ را برایم بیان کن! فرمود: براى مؤمن در هنگام مرگ همانند آن است که خوشبوترین بوها را استشمام کند؛ و از بوى خوش آن خواب آلوده و سرمست گردد و هر گونه رنج و دردى از او برطرف شود، ولى براى کافر مانند آنست که به گزش اژدها، و کژدمها یا سخت‏تر از آنها دچار گردیده باشد! یکى از حاضران عرض کرد: ما شنیده‏ایم گروهى مى‏گویند: مرگ براى کافر دشوارتر از برش با ارّه، و چیدن با قیچى، و کوبیده شدن با سنگها، و به حرکت آوردن سنگهاى آسیاست بر حدقه چشمها.فرمود: آرى بعضى کافران و تباهکاران، وضعشان چنان است. (معانی الأخبار-ترجمه محمدى، ج‏2، ص: 193)